Kullanmış olduğumuz bir çok elektrikli ürün Elektrik sistemlerinde faz akımının kaymasına sebep olur. Bunun neticesinde Şebekeden reaktif enerji talebi doğar. Aktif olarak kullanılmayan bu enerjinin karşılanabilmesi işlemine kompanzasyon denir. Kompanzasyon işlemi hem orta gerilim hem de alçak gerilim seviyesinde yapılabilir. Reaktif güç iletim hatlarında, trafolarda, şalterlerde ve kablolarda gereksiz yere kayıplara neden olmaktadır. Enerji dağıtım şebekelerinde taşınan reaktif enerjinin, aktif enerjiye oranı %75 seviyesine ulaşabildiği tespit edilmiştir. Sonuç olarak reaktif enerjinin santral, indirici merkez vs. yerine, tüketim alanına en yakın bölgede kompanzasyon sistemler tarafından temin edilmesi ile şebeke gereksiz reaktif enerji taşıma yükünden kurtulacaktır.
Reaktif güç talebi kompanze edilmez ise ; Şebeke güç kayıpları artar, Üretim ve dağıtım tesislerinin kapasitesini azaltır, Enerji taşıma kapasitesi düşer, Aşırı maliyet getirmesine neden olur.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’ndan kurul kararı olarak belli bir gücün üzerinde kompanzasyon yapılması şarttır. Resmi olarak yayınlanan oranlar içinde olacak şekilde kompanzasyon sistemi kurulmalı, sürekli bu değerlere göre kontrol edilmelidir. Reaktif enerjiyi karşılamak için kurmuş olduğunuz kapasitif sistemin ihtiyaçtan fazlasını devreye alarak fazla kapasitif enerji şebeke verilmemesi gerekir. Aktif enerjinin en fazla %33’ü kadar reaktif enerji; kapasitif enerji de reaktif enerjinin en fazla %20’si kadar olabilir. Aksi halde tüketici ceza ödemek durumunda kalır.
Tesis veya işletme elektrik projeleri tasarlanırken yukarıda belirtilen oranlara göre Kompanzasyon Panosu tasarlanmalı, tam otomatik olarak çalışması sağlanmalıdır. Bir tesis veya işletmenin kondansatör gücü (Qc) aşağıdaki şekilde hesaplanarak uygun kademeler ile pano tasarlanır.
P: Tesis,işletme gücü Qc :Kondansatör gücü k: katsayı
Qc: P*k k= tanƒ1 – tanƒ2
Örnek :
Bir tesis kurulu güç değeri 700kW ise yapılacak olan merkezi kompanzasyon panosu değeri bularak kademelerini belirleyelim.
Genel olarak tesis başlangıç cosƒ 1 değeri 0,70 olarak alınır. Bu değeri cosƒ 2 olarak 0,97 ye çıkarmak istiyoruz.
Qc= 700* (1,02-0,25) = 540 kVAR
Bu güçteki bir Kompanzasyon Panosu için ideal kademe sayısı 12 olmalıdır. İlk kademelerde küçük kademeler işletme verimliliği için tercih edilmelidir.
Not : Harmonik Filtreli Kompanzasyon Panosu ihtiyacı var ise seçilen kondansatörlerin 400V değerlerine göre kondansatör seçilmelidir. ( Örnek 440V 28,2Kvar olan kondansatörün 400V değeri 25kVAR dır) .
Kompanzasyon Panosu Tasarımı
Bazı notlar :
– Kompanzasyon panosu giriş koruma şalteri veya ayırıcısı uygulama olarak besleme aldığı panoya bağlanır. Bunun nedeni enerjiyi kesmek gerektiğinde kablo dahil panodaki tüm enerjiyi kesebilmek ve kompanzasyon panosunu besleyen kabloyu koruyabilmek. Kompanzasyon panosunu koruyan ürün olarak ülkemizde yaygın olarak termik magnetik şalter kullanılmaktadır. Yük ayırıcısı kullanılmasında hiçbir sakınca yoktur.
– Kontaktör seçimi olarak normal güç kontaktörü seçilebilir . Kondansatörler ilk devreye alma esnasında çok kısa süreli yüksek akımlara sebep olur. Yeni nesil kondansatör kontaktörlerinde yer deşaj dirençleri bunu sınırlayabilir. Bu kontaktörler ile nominal akım değerinde ürün seçilebildiği için ekonomi sağlanır.
– Kademelerde koruma için sigorta kullanmak hızlı açma yapabilmesi ve ekonomik olması nedeniyle tercih edilmelidir.
– Reaktif Güç kontrol röleleri bir faz veya üç faz üzerinden kontrol yapabilmektedir.
– Isınma değerleri düşünüldüğünde dikili tip bir panoya standart kondansatör olarak toplamda 350kVAR, harmonik filtreli panoya toplamda 300kVAR konulmalıdır.
– Pano havalandırması olarak fan ve filtre konulmalı, fanlar termostat ile kontrol edilmelidir.
– Kompanzasyon panosunun sadece otomatik olarak tasarlanması uygundur. El kumandalı sistemde hassas kademe seçimi yapılamayacağı için gerek yoktur.
Buna göre Kompanzasyon Panomuz için ihtiyaçlarımızı belirleyelim :
Kompanzasyon Panosu Kullanılan Ürün Örnekleri
Termik Mağnetik Şalter Reaktif Güç Kontrol Rölesi
Sigortalı Yük Ayırıcı Kondansatör Kontaktörü Kondansatör
Elektrik Panosu Fanlı Filtre Elektrik Panosu Termostat
